Friday, November 26, 2010

ANCHHEDAWNG KRAWS KAN DAMNA

     “Anchhedawng Kraws” tih \awngkam hi engatinge a lo awm kan tih chuan, kan sual phurtu Kraws-a a thih vang a ni. Pathianin, “....... Lei hi nangmah avangin anchhedawngin a awm ta a ni..” tiin Adama hnenah a sawi a (Gen. 3;17). Lei anchhedawng nihna phurtu ber leh tuartu chu suala tlu Evi leh Adama leh mihring lo piang zawng zawngte chu kan ni. Pathian pawm mai theih tawh loh anchhedawng mihringte chu amah vekin Krista Isua-ah min nghat ta a. Anchhedawng, thiam loh chang, khawlohna a din, suala pai kan nihna zawng zawng chu Krista Isuan min phurh sak ta a. Kraws-a a thihna avang chuan kan lo zalen ta a ni. Chuvangchuan, “Anchhedawng Kraws kan Damna” kan lo ti thei ta a ni.
     Hmanlaiin Rom lalramah te, mi sualte hremna atan thingah khai k^ngin an tihlum \hin. Misual thi ngei tura an duh te, lei si lo van si lo a tihhlum dan inhremna rapthlak ber an nei a. Thing Kraws-a, lei si lo van si lo va khenbeha tihhlum chu a ni. kraws-a thite chu miten thi tura an duh, ^nchhia an lawh, khawngaihtu nei lo an ni. Kraws-a khenbeh chu thihna chhe ber, mualphona a ngaih a ni.
     Chutianga ^nchhedawng Kraws-a min tlantu tuarna chu keini misualte damna a lo ni tlat si hi a mak a nih hi. Pathianin, “Huana thingrah tinreng i duh duh i ei thei e, a chhia leh \ha hriatna thing rah erawh hi chu i ei tur a ni lo; i ei ni la lain i thi ngei tur a ni” tiin Adama thu a pe a (Gen. 2:16,17). Adaman chu thupek chu zawm lovin hmelmapa lam duh dana a ei tak avangin “I thi ngei tur a ni” tih ^nchhia chu a dawng ta a, mihring lo piang zawng zawng pawhin chu thihna ^nchhia chu kan dawng ta a ni. Chu thihna, anchhedawng nihna kawlpui chu, anchhedawng Kraws-a kan aiawha Krista Isua thihna chuan min lo chin fel sak ta a ni.
     Kraws-a a thihna hian kan thlarau, rilru leh taksa te thihna ^nchhiain min phuarna ata tihdamna kan chang thei ta a ni. Kan thlarau Pathian laka thi, Setanan sala a lo man mek chu chhuah zalen leh siam tharin a awm a. Kan rilru, bawih rilru, hlauhna a khat chu, thlamuanna chantir a ni bawk a. Kan taksa, hmuh theih, Thlarau leh rilru kengtu ber hi suala tlukna a\anga diabola tihduhdahna kut chuan khawihin, natna leh chak lohna tinreng a lo vei tir \hin a. Lal Isua thihna vangin, ^nchhia kan chunga awm chu hneh a awmin, a ring apiangte tan thlarau, rilru leh taksa damna kan lo chang thei ta a ni. Bawhchhiatna avanga lei hi ^nchhedawng a lo nih tak avangin, chumi denchhen chuan Setana leh a thlarau sual hoten sual tinreng leh natna tinrengin, diriam takin mihringte min tiduhdah zui a. Mahse ^nchhedawng Kraws-ah kan sual Krista Isua-a khenbehna chuan Setana thiltihtheihna min hneh sak a, Pathian lamah thiam min chantir leh ta a ni.
     Kraws hi hmuhsitawm leh tl^wm tak nimahse kan aiah ^nchhedawng lo ni a, Lal Isuan min tawrh sakna chuan damna famkim min thlen ta a ni. Anchhedawng Kraws kan damna tih hi ringtute tan chuan a va dikin, a va mawi em! Chu damna famkim chang tur chuan Pathian hmangaihna chuan min sawm a, min nghak reng a ni. “Pathian fapa lo lan chhan ber chu Diabola hnathawhte a tihboral theih nan a ni” tih Johanan min hrilh kha (I Joh. 3:8). “Khawvel thiam loh chantir turin Pathianin a Fa khawvelah a tir lo, khawvel (mihringte) amah avanga an dam theihna turin a tir a ni zawk” tih ang khan (Joh. 3:17) nang leh kei kan dam nan Lalpan a Fapa min pe a ni.
     A ring a pawm duh apiang tan tuna kan damchhung ngei hian Lal Isua chu dampui tur a ni. Kan tana ^nchhedawng Kraws-a tuar chu kan thlarau, kan rilru leh kan taksa ngei pawh a damna tura Pathian ruat chu a ni e.
            “Chhandamna chu, chhandamna chu tunah nei la lo hlim raw”

Saturday, November 20, 2010

Kanan ramah mana a tawp

(Josua 5:11-15;     II Korinth 10:3-4)
- Upa Vanlalvuana Sailo

“Tin, Kalhlen kut zawh tuk ni la la chuan chumi rama buh chhang dawidim telhloh leh chhangper kan an ei a.Tin,mana kha a tla ta lova.Israel thlah te chuan mana chu an dawng leh ta ngai bawk hek lo.Chumi kum chuan Kanan rama buh leh balte chu an ei ta zawk a”.
“Tisaah awm mahila tisa indo angina kan indo lova,keini inralthuamnate chu tisaa mi a ni silova, kulhpui nghet takte thiatna tura Pathian zarah thiltithei tak ani zawk”.
1. Thlaler Nun:  Israelte Aigupta bawihah kum 430 an awm hnuin Pathianin Mosia hmangin thil mak chi sawm zet atih hnuin an chhuaka .Tuipui sen pawh Mosia kut phar hmangin leicharah akal kai tira. Pathian thil tihsa ringa awm hle hle mai turin Mosian a hrilh a (Exodus14:13,14).Tuipui sen ralah pawh Pathian tihsa ringin an kal zela,Pathianin mana leh an mamawh tinreng ape a,chhunah chhum ding, zanah meialh ropui tak hmangin Kanan ram an luh hma zawng chu Pathianin a hruai a.
Thlalera Israelte dinhmun hi nuam awm taka a lan laiin Israelte  hi an lungawilo satliah mai pawh ni lovin Pathian leh Mosia pawh tha lo tak takin an tawng chhuak hial a “Chhang awm hlei lo tui awm hlei lo he chhang tenawm pawh hi kan nunna in a ten tawh a ni” an ti hial a(Number 21:5)
Tin, meialh leh chhum ding anmahni hruaitu kha a din chuan awmhmun an khuara, a in vawrh san chuan an kal thin a. Chhum ding hi ni khat te, zan khat lek te, a chang chuan thla khat te, kum khat tepawh a awm a,Israelte hian hmun nghet an nei lova pem kawi reng a ngai. Tin, mana kha dahkhawl theih miah loh a tlachawp a chhar zel ngai a ni bawk. Mihring ten kan thiam theihloh leh hrehawm kan tih em em chu hmun nghet neilo a a tlachawp rin hi ani.  Ringtu thlaler nun pawh Israelte nun nen hian a inang hle. Lal Isua chhandamna kan changa kan hlimin kan lawma kan sawi ning theilo ani ber.Pathian malsawmna taksa leh thlarau lamah tam tak kan dawnga,Pathian tana thawh chhuah aiin a hnen atanga a thlawna engkim dawn kan beisei a, kan tum anga thil a thlen loh in kan phunchiar leh mai thin.
2. Thianghlimna nen Jordan an kan: Thlaler nen chu kan kalsan mai  ang a,Kanan ram hnute tui leh khawizu luanna lut turin ke i pen tan ang. Israel ten tuipui sen an kan dawn khan thianghlimna thusawi a awm lova, Pathian thupek anga Mosia ban phar a tawk. Jordan kan tur chuan “ intithianghlim rawh u” tiin Josua’n Pathian thupek a puang ta (Josua 3:5).Bawlhhlawhna nen chuan Kanan ram a luh theih loh tih thu chu Pathian thupek khauh tak a lo ni ta a.Tin, tuipui sen an kan a Mosia ban phar hmanga a kang chat ang a nita hauh lo. Jordan lui chu rinna nena kea dai kang chawp tur  a ni ta tlat mai, thil danglam tak lo awm ta chu tuipui sen an kan tuma thil awm lo -sipai ral do tura inthuam sa sing li zetin Israelte hma an hruai a, Jordan an kai hmasa a (Josua 4:12-13). Chu mai ni lovin Jeriko bulah Josuan vantirhkoh khandaih phawisa keng indo tura inpeihsa a han hmu zui ve leh ta bawk a Pathian in Israelte hnena ‘In hma ah ka vantirhkoh ka tir ang’ a tih kha a tak in a lo thleng ta a (Exodus 23:20). Israelte chuan Jordan lui a kuang khat dul dul chu Pathian bawm nen rinna in an dai kai ta a, Jordan lui lai ah leh Gilgal ah lung 12 an phun ve ve a. Gilgal ah serh an tan a,kawng laka piang Pathian thuthlung pawimawh serh la tan lo zawng zawng an serh an tan a, hmelma do turin an inpuahchah tan ta a.
Awle,Mizoram Lal Isua ringtute hian Pathian hmangaihna thu leh a ngaihdamna thu kan uar hle laiin Pathian thianghlimna thu hian hmun a luah tlemin sawi pawh a hlawh tlem hle a, kohhran hruaitute leh rawngbawltu pawimawh tak tak te leh thlarau hlimna chang chhah tak tak nia langte zingah ngei pawh hian biak in leh zaikhawmna piah lama kan nun hi thlarau chenchilh thianghlimna nen a inpersan tak tak  hmuh tur atam hle thin mai, thlarau nun leh kan taksa hi a then hran theihloh a, tirhkoh Paula pawhin ‘Pathian In in ni’ ati a (I Korinth 3:16-17). Kan thlarau nun lanchhuahna chu kan taksa hi ani tel tlat. Hei hi hria ila ‘Pathian hmangaihna hian thianghlimna akeng tel tlat tih I hre thar leh ang u’. Miin Pathian hmangaihna a hriat tak tak chuan a theihchin chinah a nun a veng uluk thin. Keini Lal Isua ringtute hi sum leh pai thianghlimlo dawn thu ah te,mipat hmeichhiat hman sual thu ah te,ruihtheih thil ah te leh zuk leh hmuam thleng pawhin kan taksa Pathian thlarau thianghlim In hi ti bawlhhlawh lo tur in I fimkhur ang u.  Lal Isua tholeh taksa thianghlimna tawmpui in Pathian rawng thahnemngai takin I bawl ang u.
3.Mana a tawp: Israel ten Kanan ram an han lut a,Gilgal ah serh an tan zawh a kalhlen kut an han hmanga, kanan ram buh leh bal an han ei atangin mana an dawn thin kha a tla ta lo (Josua 5:11). Meialh leh chhum ding anmahni hruai thintu pawh hmuh tur a awm ta lo. Pathianin a tiam ram an lut ta a, a tlachawp a hruai an tul ta lo a, kanan ram khawizu leh hnute luanna ram an lut ta a, a tlachawp mana an mamawh tawh hek lo.
Mana a tawp hian ringtute nunah entir pawimawh tak tak a nei a, pakhatna ah chuan, kan thlarau  hlim leh lawmna te hi a chen a chen reng tura Pathian min pek a nilova, thlarau nun a kan la puitlin hma a kan nun ti thang tur a Pathian in a malsawmna min pek ani. A pahnihna ah chuan, Pathianin sual ata min tlanchhuah chhan hi atana nunga, a aiawh a hreawmah emaw a nuamah emaw pawh Pathian ram ti zau zel tura sual ral do tur a atlan te kan ni.
Keini Lal Isua ringtu te hi Kros thiltihtheihna hmanga sual ral do tura chhandam kan ni a. Tirhkoh Paula’n “indona keimah a awm,chu ngei chu in neih ve tak hi” a ti a (Philipi 1:29-30). Sipai ral do tur chu nasa taka hrehawm tinreng tuar in training a nei a,raldo tlak alo nita ang in keini Lalber sipai thisena tlan te hi Pathian in a ram ti zau zel tur in,sual ral do turin training min pe a. Jacoba’n, “ thlemna tinreng in tawh hunin lawmna hlirah ngai rawh u” a tih kha kan nunah a taka hman alo tul ta a (Jacoba 1:2-3).Chu kan rinna fiahna chu Pathianin chhelna kan hmuh theihna turin kan thatna tura kan chunga a thlentir ani tih I hre thar leh ang u.
Israelten kanan ram an luh khan an chaw ber mana a tawp a, Pathianin vahmim sa a pek te pawh a awm hran tawh lova. Tin, meialh leh chhumding an mahni hruaitu pawh a tawp ta bawk a. Israelten heng lo tawpta hi an ui thu Bible ah kan hmu miahlo ani. Mana a tawp tak avangin lohtheihloh in raldo a hmelma chaw rin alo ngai ta a, Davida’n Goliatha a beih dawn a “Indona chu lalpa indona ani si a” a tih ang khan Israel te chuan Kanan hote chu an han do ta ngei a,Berampa ki tawtawrawt hmang in  Jeriko kulh ropui tak chu an hual chim ta rum rum mai. Chu Berampa ki chu Lal Isua thiltihtheihna entirna ani. Chu thiltihtheihna chu Paulan “keini inralthuamna te chu tisa ami ani si lova, kulhpui nghet takte thiatna tura Pathian zara thiltihthei tak ani zok” a tih kha keini Lal Isua ringtute chuan kan innghahna leh kan thiltihtheihna bul alo ni a ta a.
Israel te chu Kanan ram ah ral dovin hma an han la chho ta zel a, Hazor khaw lal Jabina leh a tan rualpui te Lal sawm zet tang hote an han hmachhawn a, Pathian in Josua hnen ah “anni chu hlau suh, naktuk hetih hun hian anni ho chu tihhlum sa vek in Israelte kut ah ka pe mai dawn e” tih thu a hrilh a ( Josua 11:6). Lal sawm tanghote pawh chu namenlovin Israelte hma ah an tlawm ta a. Jabina hote hi Pathian in a tihlum sa vek tak tak lo, Israel hoten an beih a an tihhlum vek tur in Pathian in a ruat a ni zawk. Setana ral kan dona ah hian kan sual hmachhawn a chhah poh leh kan hnehna a sang mai dawn a, Lal Isua Kraws hnehna Pathian ralthuam famkim in inthuam ila kan ram, kan chhungkua leh kan mimal nuna harsatna lo thleng thin te hi Lal Isua’n Kraws ah a hneh tawh a, chu hnehna chu en in Pathian rawng I bawl zel ang u.

Lalpan a thu Malsawm rawh se.

Saturday, November 13, 2010

PREBYTERIAN KOHHRAN TOBUL

        Presbyterian kohhran hian tobul pahnih a nei a, pakhat chu Greek tawng ‘Presbuteros’ tih atanga lak a ni; chu chu kum thua upa sawina a ni a; zahawm, thunei thei tihna a ni nghal bawk. 

Juda ho an darhsarha, hmun tina ‘Synagogue’ an neih tak khan, an hotute chu ‘Presbyteros’ an ti a. Kohhran hmasa khan chu chu chhawmin kohhran hruaitute chu ‘Presyteros’ an ti ve ta zel a, vawiin thlengin kan lo hmang ta a ni.

        A lo chhuahna hnaivai zawk chu John Calvin-a siam thatna hnathawh kha a ni. Calvin-a chuan kohhran hmasate inrelbawl dan, lal leh thuneitu mal awm lo kha Kohhran relbawl nan tha bera hriain Geneva Kohhran chuan a pawm a, Calvin-a zuitu, Reformed leh Presbyterian Kohhran Kohhrante chuan an chhunzawm ta zel a ni. ‘Presbyterian’ tih hi Scotland leh Ireland leh England-a mite sawi dan a ni a, Europe-ah chuan Reformed tiin an sawi ber. Khawiah pawh a zia chu hotu bik nei lo, Upa-ho rorelna Kohhran a ni ta zel a ni. 

Presbyterian Kohhran chuan he hming hi tha kan ti a, a chhan chu Thuthlung Thar Kohhran inkaihhruai dan nia a lan vang a ni. Tirhkohten Kohhran hotute an ruatin pakhat ni lovin, eng emaw zat an ruat thin a (Tirh. 14:23), Bishop \awngkam lo awm thin pawh hi mi hran sawina ni lovin, mi thuhmun sawina a ni thin (Tirh.20:17-28; I Tim. 3:1;5:17). Tin, heng hotute hi mi pakhatin a ruat ni lovin, mipui thlan ngei niin a lang. 

Chuti chuan, Presbyterian Kohhran chu mipui thlan Upa-ho relbawl Kohhran tihna a nih chu.

- Courtesy: KTP Handbook

Friday, November 5, 2010

Sunday School Hlutzia

          Kan Kohhranin Sunday School tha tak kan nei hi a alawmawmin a tangkai hle a. Kan inkhawm hun tha ber Pathianni chawhma hi Sunday School hun atan kan hmang a ni; khawvela Sunday School nei tha ber kan nih  loh pawhin a nei tha ber berte zinga mi chu kan ni ngei ang. Khawvel Sunday School Ni a nih angin Sunday School tiltumte pawh han tar lan thar leh a tha awm e. Sunday School thiltumte chu hengte hi a ni :

        1. Pathian hriatna leh rinna dik tak nei tura kaihhruai leh zirtir.
        2. Pathian thu (Bible) zirtir.
        3. Kristian thurin zirtir.
        4. Pathian biak zirtir.
        5. Kohhran mi tha tak leh khua leh tui \ha tak ni tura buatsaih.
        6. Kristian tih tur leh awm dan tur zirtir.
        
         Sunday School thiltumte hi paruk lai ziak chhuah ni mah se, ‘Pathian thu zir’ tih hian a khaikhawm thei mai awm e. Pathian thu chuan heng Sunday School thiltumte tihhlawhtling tur hian mi a kaihhruaiin a tanpui nghal a ni. Sunday School hian Pathian thu hriatnaah min tanpui a, Bible-a thu har deuh, chhiar maia a awmzia hriat har deuh hrilhhfiahnate pawh kan zir tel a. Sunday School kan neih that  avang hian Mizote hi a tlangpuiin Pathian thu hriatnaah hnam dangte ai chuan kan sang zawk deuh awm e. Kohhran Upa pakhat chuan, “Mizote chu zu rui kal thei lo, kawng zira let derte pawh hi han kai tho ila, piantharna khawp Pathian thu an sawi thei vek a ni” a ti hial a ni. Chhungkaw thenkhat chu nu leh pa leh chhungkuaa khaipaten an zir loh avangin Pathian thu an chhiar ngai reng reng lo. Sunday School hi nei ta lo ila, chutiang chhungkuaa naupang sei liante chuan Pathian thu hriatna tur remchang an nei dawn lo a ni. Chung mite tan phei chuan Sunday School-a Pathian thu kan zir hi a hlu lehzual awm e. Pathian thu hi kan hriat ngawt a tawk lo va, kan nun kaihruaitu atan kan hmang tur a ni a; chuvangin, Sunday School-a kan zirte hi mi mal, chhungkua, khawtl^ng, ram leh hnamin a hlawkna kan seng \heuh a duhawm hle. Chu chu Pathian thu zir leh Sunday School-in a tum a ni reng a ni.

Courtesy: Pathian thu zir hlawkna leh tangkaina - Upa Prof. Lalthantluanga.